UITTREKSEL ELVIS SCRIPTIE

THE WONDER OF YOU
De fancultuur rond Elvis Presley - beschouwd als een religieuze performance.

SAMENVATTING SCRIPTIE:

Deze scriptie gaat in op de fancultuur rond Elvis Presley. Er is onderzoek gedaan onder Amerikaanse en Nederlandse volwassen fans die naar Graceland, het voormalig woonhuis van Elvis, zijn geweest. Voor dit onderzoek zijn er fans zowel in Nederland als in de Verenigde Staten geïnterviewd en geobserveerd. Daarbij is gebruik gemaakt van de methode van participerende observatie. Er is zowel gekozen voor een emic als een etic benadering. De manier waarop er naar de fancultuur gekeken is, is door het te zien als een performance. Daarmee wordt bedoeld dat het fan zijn deel uitmaakt van de dagelijkse realiteit en de identiteit van de fan. Het is verwoven met het dagelijks leven. Deze performances geven uitdrukking aan de verering van fans voor Elvis. Fans onderscheiden zich van het gewone publiek door hun bijzonder relatie tot Elvis. Zij laten Elvis keer op keer hun leven in en er zit een rituele dimensie met bepaalde gedeelde regels aan de activiteiten van fans. Ook al kan er geen sprake zijn van dé Elvis fan, is de diversiteit onder fans groot en hebben fans een verschillende hoeveelheid fan gerelateerd sociaal en cultureel kapitaal tot hun beschikking, allen delen een bewondering voor Elvis. Deze gemeenschap is in hoofdstuk zes omschreven als een verbeelde gemeenschap die de vorm aan kan nemen van een Elvis tribe. Met name tijdens de Elvis week die jaarlijks in Memphis gehouden wordt, vormen fans een cluster van Elvis tribes, hoofdstuk acht laat dit zien. Hoofdstuk twee laat zien dat fans vaak gestereotypeerd worden van buitenaf en het is duidelijk gemaakt dat fans onderling ook onderscheid maken tussen groepen fans.

De fancultuur rond Elvis Presley is specifiek beschouwd als een religieuze performance. Daarmee wordt bedoelt dat fans hun fan zijn vorm geven en uiten aan de hand van een religieus vocabulaire en de dingen die zij doen als fan zijnde geanalyseerd kunnen worden met behulp van antropologische theorieën die normaal toegepast worden op de bestudering van religieuze verschijnselen. Zo is het fan wordingsproces in hoofdstuk drie omschreven als een proces van bekering. Er zijn enkele structurele gelijkenissen vastgesteld tussen de gelovige die zich bekeert tot een religie en een fan die zich ‘bekeert’ tot Elvis. Het is zowel een persoonlijk als een sociaal proces. Fans voelen een speciale band met Elvis en fans gaan deel uitmaken van een gemeenschap. In hoofdstuk zeven en acht is de reis naar Graceland omschreven als een pelgrimage, de fans die de reis maken als pelgrims.

Dat het fan zijn bijdraagt aan de ontwikkeling van de identiteit van de fan is in hoofdstuk vier en vijf duidelijk gemaakt aan de hand van de theorie van James, toegepast op de fancultuur door Cavicchi (1998). De persoonlijkheid wordt op twee manieren ontwikkeld. Ten eerste creëert iemand een zelfbewustzijn door zichzelf als object te zien, van buitenaf naar binnen kijkend en ten tweede creëert iemand een gevoel van continuïteit door de tijd heen. Het verzamelen en het luisteren naar muziek kan bijdragen aan de ontwikkeling van de identiteit. De muziek en de verzameling dienen als een soundtrack van het leven, ook kan de fan zichzelf hiermee definiëren, zich afzetten tegen anderen en zich deel voelen van een fangemeenschap. Het is dan ook een performance. Fans verzamelen allerlei Elvis spullen, zowel tastbare objecten als ervaringen en kennis. Doordat fans objecten op een speciale manier behandelen, ze apart zetten van gebruiksvoorwerpen, ze in een aparte ruimte ten toon stellen geven ze een sacrale dimensie aan de verzameling. Met name de Elvis spullen die van Elvis zelf zijn geweest of een speciale relatie hebben tot Elvis hebben een sacrale waarde en zijn omschreven als relieken. Ook de tijd die fans doorbrengen met de collectie is sacraal en staat af van het dagelijkse leven. Verzamelen heeft zowel een materialistische als een anti- materialistische kant en een sociale en individuele dimensie. Niet alleen de muziek van Elvis is belangrijk voor de fans, Elvis zelf is net zo belangrijk. Fans identificeren zich met Elvis. Soms nemen fans eigenschappen van Elvis over, meestal zien ze in Elvis eigenschappen die ze zelf ook in zich dragen. Elvis is ook een inspiratiebron voor fans.

Wetenschappers die een link leggen tussen populaire cultuur en religie stellen dat populaire cultuur functies van religie kunnen overnemen. Ze kijken naar de manier waarop culturele activiteiten de sociale vorm en ook het doel van religie overnemen. Beiden geven zin en betekenis aan het leven en brengen er orde in aan. Enkele wetenschappers hebben een dergelijke notie toegepast op de studie naar het fenomeen Elvis Zo wordt Elvis vergeleken met christelijke heiligen. Hij zou een bron van spiritualiteit zijn en zou zelfs als brug tussen de fan en hogere spirituele krachten en/of God kunnen dienen. Er is vastgesteld in hoofdstuk vijf dat er beter met het idee van een charismatische gids gewerkt kan worden dan met de beladen term ‘heilige’. De benadering in deze scriptie gaat er van uit dat religie en populaire cultuur misschien wel dezelfde functies kunnen vervullen en een zelfde vocabulaire en handelingswijze kunnen hanteren maar dat de één geen vervanging van het ander is. Uiteindelijk gaat het er niet om te stellen dat de fancultuur rond Elvis een ‘religie’ is.

Femke Niehof - doctorandus in de culturele antropologie